"Passie van Oberammergau zit ondanks aanpassingen nog vol negatieve cliche's over Joden", verklaarde de Anti Defamation League gisteren. Wat moet ik daarmee? Op een vrije dag wil ik hier wel wat persoonlijke opmerkingen over kwijt.
Dit herinnerde mij aan een grap van wijlen het Jiddisj cabaret LiLaLo: "We hebben gisteren een opname gemaakt van de Mattheus Passion. Hebben we alle antisemitische stukjes weggelaten. Paste het op een singletje."
Zo is dat met passies. Ze zijn geschreven in een tijd dat de mensen ongeneneerd geloofden dat 'de Joden Jezus hebben vermoord'. Opvoeringen werden vaak gevolgd door een pogrom - in 1539 moesten ze in Rome worden gestaakt wegens de grote verwoestingen in het getto daar. Maar geen mens luistert daarom minder naar die mooie muziek van Bach. Moet je daar nu over zeuren?
Er zijn verschillen. De Mattheus Passion is een muziekstuk uit 1727. De passie van Oberammergau is een amateurtoneelstuk, voor het eerst opgevoerd op de begraafplaats van het Beierse dorp in 1634, een jaar nadat de Builenpest daar woedde. Volgens plaatselijke verhalen beloofden toen bange dorpelingen dat zij tot in de eeuwigheid elke 10 jaar een passiespel zouden opvoeren als zij gespaard werden. Daarna stierf er geen dorpeling meer aan de Builenpest. Vandaar. Geen Mattheus Passion dus, maar is dit een cultureel monument? Of een heilige traditie waar je niet over mag klagen?
De 6 uur durende passie wordt elke tien jaar 100 keer opgevoerd door de dorpelingen, compleet met bloedige kruisigingsscene - denk The Passion van Mel Gibson. Dat trekt een half miljoen bezoekers. Van de 5000 dorpelingen zijn er 3000 betrokken bij de productie, die twee jaar tevoren start. Zij zullen de massascenes met boze Joden niet makkelijk opgeven. Alleen de opvoeringen zouden zo'n $5miljoen in de dorpskas brengen. Een van de eerste scenes is Jesus' aanval op de geldwisselaars die in de Tempel geld verdienen met religie, maar Oberammergau drijft economisch op het toerisme en de verkoop van religieuze objecten rond deze passie. Niet zo heilig dus.
Het script is al diverse keren gewijzigd en het past nog steeds niet op een singletje. Dat de oorspronkelijke versie antisemitische stereotypen bevatte mag geen verbazing wekken. In 1633, het jaar waarin het ontstond, kregen de Joden de schuld van de Zwarte Dood en vonden in Europa pogroms plaats. In alle schrijfsels over Oberammergau kon ik nergens vinden of daar toen Joden hebben gewoond, maar na 1633 was dat vast niet meer zo.
Ook latere bewerkingen moeten nogal venijnig zijn geweest. Hitler zag het stuk twee keer: de tienjaarlijkse opvoering in 1930 en een speciale jubileumuitvoering in 1934, 300 jaar na de eerste opvoering. Hij prees de 'natuurgetrouwe uitbeelding van de Joodse dreiging' huizenhoog. De man die destijds Jezus speelde zou hebben geholpen de enige Jood uit het dorp te verdrijven (volgens een Amerikaanse legende).
Nadat de katholieke kerk in 1965 de doctrine had afgezworen dat 'de Joden Jezus hebben vermoord', werd het stuk een lakmoesproef. Bij een boycot in 1970 klaagde een aartsbisschop in het nabij gelegen Munchen dat er teveel 'antisemitische elementen' in zaten. In 1988 stelden Amerikaanse bisschoppen regels op voor passiespelen: die mogen Joden toen en nu niet meer de schuld geven van de kruisiging die zij opvoeren. Onnodig te zeggen dat Oberammergau zich daaraan evenmin hield als Gibson.
Vorig jaar is er een poging gedaan het script te fatsoeneren. Dat was de aanleiding van de verklaring van de ADL. Een delegatie bekeek de nieuwe versie en oordeelde dat nog steeds niet alle ongewenste 'elementen' eruit zijn.
Intussen vind ik niet meer dat er niet aan getornd mag worden, zoals met de Mattheus Passion. Ik vraag mij alleen wel af of het mogelijk is dat bijbelverhaal na te spelen zonder antisemitische stereotypen. Staan die niet ook in het origineel? En hoe erg is dit nog?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten